Кешубаев Ғалиаусат Қайырбекұлы

Ғалиаусат Қайырбекұлы, сіздің ойыңызша, алдағы 10-15 жылда мұнай-газ саласы келбетінің өзгеруіне әсер етуі мүмкін үш тренд/технологияны атаңыз? 

Қазақстанда бірқатар ірі әлемдік компаниялар жұмыс істейді, бұл саланың технологиялық рейтингін бағалауда оптимизмге негіз береді. Егер трендтер туралы айтатын болсақ, біздің шикізат базамызды бағалаудан бастау керек. Бүгінде, айталық, Каспий маңы ойпаты әлі толық зерттелмеген, бірақ порт маңы аймағында Астрахань, Қарашығанақ, Теңіз сияқты кен орындары ашылған, іс жүзінде Қашаған да осы қуысқа айналдыра жатады. Терең ұңғымаларды бұрғылау және сол жерде зерттеу жүргізу әрекеттері ешқандай нәтижеге әкелмеді. Сондықтан жаңа кен орындарын іздеу жетекші тренд болып қала береді.

Енді біздің базамыздың жағдайы қандай? Негізінде, басқа мұнай өндіруші елдермен салыстырғанда, біз әлдеқайда тиімді жағдайдамыз, өйткені Теңіз, Қарашығанақ және Қашаған кен орындары сияқты біздің саланың негіздері салыстырмалы түрде "жас"болып табылады. Пайдалануға берілді: теңіз 1988 жылы, Қарашығанақ та осы уақытша ауданда, Қашаған-соңғы онжылдықта.

Мұнай-газ саласының ерекшелігі - негізгі технология - кен орындарын игеру әдісі мен әдісі-кен орнын игерудің басында анықталады және жобаның бүкіл өмірі оған осы құжатқа бағынады. Бұл стратегиялық құжаттың мағынасы, ол "Даму жобасы" деп аталады, бұл ең көп мұнай алуға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда әлемде 40% - дан артық көрсеткіш жоқ, яғни егер геологиялық қорларда 100 млн.тонна болса, онда ең жақсы жағдайда 40 млн. алынады, ал 60 млн. жер қойнауында қалады. Бұл стратегиялық құжат мұнайдың түпкілікті жеткізілуін анықтайды және біз әлемдегі ұқсас кен орындарының мұнай беру деңгейіне (мөлшері, құрылымы, кеуектілігі, өткізгіштігі және т.б.) жақындауымыз үшін әрдайым бағдарлануымыз керек.

Тиісінше, біздің ескі кен орындарымыз үшін кейбір жаңа технологиялар туралы әңгіме кен орындарының "өмірін ұзарту" жолдарын іздеуге, яғни алынатын қалдық қорлардан мұнай алуға дейін азайтылуы керек. Бізде жарты ғасырдан астам уақыт бойы пайдаланылған кен орындары бар. Мысалы, Мақат кен орнында екінші дүниежүзілік соғыстан бері жоғары сапалы майлау майын өндіру үшін Ярославль зауытына жеткізілетін бірегей майлы мұнай бар.

Сондықтан саладағы екінші тренд қабаттардың мұнай беруін арттыру жөніндегі жұмыс болуға тиіс. Менің үмітім техникалық дамудың осы бағытымен байланысты, бұл ескірген кен орындарынан өзекті.

Осыған байланысты компьютерлік модельдеудің дамуын атап өткен жөн. Геофизикалық деректер, керндерді, мұнай сынамаларын, ұңғымалардың параметрлерін талдау деректері негізінде кен орнының үш өлшемді геологиялық гидродинамикалық моделі жасалады. Кен орнының пайдаланылуына қарай жаңа деректер қосылады және тиісінше модель нақтыланады. Шын мәнінде, мұндай модельсіз жұмыс "жабық көздермен" жұмыс істеу немесе лабиринтте бірдеңе іздеуге тырысу сияқты болады. 1990 жылдары біз Қазақстанда алғаш рет Өзен кен орнының 3а блогында модельдеуді қолдандық. Сонда выявилось көп любопытного. Мысалы, бір кездері олар ұңғыманы бұрғылап, Gps көмегімен инклинометрияны жүргізді және осы ұңғыманың қай жерде орналасқанын, кенжар қай жерде орналасқанын көрді. Ауытқу жоспарланған жерден 50-100 метрге дейін болған жағдайлар болды. Басқаша айтқанда, біз белгілі бір жерде өндіреміз деп ойладық, бірақ кейде көрші қабаттан мұнай аламыз деп ойладық. Модельдеу өте қажет, бірақ бізде модельдеу дағдылары бар инженерлер жетіспейді.

Үрдістер туралы айта отырып, көмірсутекті отыннан бас тартудың жалпы әлемдік үрдісі мұнай бағасының төмендеуі есебінен Қазақстанға міндетті түрде әсер ететінін атап өту қажет. Сондай-ақ, бағаның төмендеуіне бірқатар елдерге тақтатастардан мұнай өндіруге мүмкіндік берген технологиялар әсер етеді, бұл әлемдік нарықтағы ұсынысты арттырды. 

Кадрларды босату тұрғысынан мұнай-газ саласының қандай кіші салалары немесе бағыттары қауіпті аймақта деп айтар едіңіз? Олар автоматтандыру/роботтандыру салдарынан жұмыс орындары туралы алаңдай ала ма? 

Ондай адамдар жоқ, мамандар жұмыс орындары туралы алаңдамауы мүмкін. Кезінде 70-жылдардың басында Өзен кен орны КСРО мұнай өнеркәсібінің сол кездегі министрі В.Д. Шашин кешенді автоматтандыру объектісі ретінде таңдаған бірінші болып таңдалды. Ол Канадада болып, мұнай өндіру процесі, өндіріс және т.б. қалай ұйымдастырылғанын көрді. Ол келіп, саланың жаңа ұйымын, соның ішінде автоматтандыруды енгізе бастады. Жұмыс орындарынан айрылудан қорқатын жұмысшылар жабдықты бұза бастады. Нәтижесінде келесі жағдай орын алды: Біздің "Узеннефть" мұнай-газ өндіру басқармасының бас инженері: "барлық жұмысшыларға разрядты бір төмендету керек"деді. Бір күнде барлық 6000 жұмысшы разрядты азайтады. Олар разрядты жұмысшылар оқудан, қайта даярлаудан өтіп, Автоматиканың осы жүйесін түсініп, оны қолдануды үйренген кезде ғана қайтаратынын айтты. Менің әріптесім екеуміз бір жыл ішінде барлық 6000 қызметкерге сабақ бердік. Тиісінше, жұмыс орындарын босату туралы емес, жаңа жабдықты қолдана алатындай етіп қызметкерлерді оқыту / қайта даярлау туралы әңгіме қозғалады.

Ғалиаусат Қайырбекұлы, болашақтың мұнай-газ саласының мамандары қандай дағдыларға ие болуы керек?

Менеджерлер (менеджерлер) азаматтық құқықты түсінуі керек, заңды білімді болуы керек. Сондай - ақ IT-технологияларды да түсіну керек, өйткені олар іс жүзінде өмірдің кез келген саласына енгізілген. Сонымен қатар, IT-мамандар, сондай-ақ өндірістік процестермен тікелей байланысты емес басқа да қызметкерлер саладағы технологиялар туралы белгілі бір білімге ие болуы тиіс.

Егер сізде шексіз қаржы болса, оларды қандай екі-үш негізгі мәселені шешуге жұмсайсыз?

Мәселелердің бірі - өлшеулерде дәлдіктің болмауы. Дәл өлшеусіз, сондай – ақ осы өлшеулерді беру құралдарынсыз - салада заманауи жұмыс, оның ішінде модельдеу болмайды. Елестетіп көріңізші, Өзен кен орны, 5000 өндіруші ұңғымалар, 3000 айдау ұңғымалары, онда сіз кездейсоқ жұмыс жасай алмайсыз, оны компьютерлік бағдарламалар басқаруы керек, ол үшін ұңғымалар туралы мәліметтерді, технологиялық процестер туралы мәліметтерді жинап (адамның қатысуынсыз), оларды компьютерлерге енгізу керек.алынған ақпаратты өңдейді және ұсыныстар береді. Яғни, компьютер қажетті нәтиже бере алуы үшін оған технологиялық параметрлерді дәл өлшеу керек.

Екінші мәселе – саланы ұйымдастыру және басқару жүйесі. Батыстың ірі компанияларындағыдай жүйені орнату, яғни басқару деңгейін қысқарту, төменгі құрылымдарға көбірек өкілеттік беру қажет. Бұл сондай-ақ кәсіпорындарды қаржыландыру жүйесін кәсіпорындардың дамуына басқарудың әртүрлі деңгейлеріне шашырамай, бір нәрсе қалатындай етіп оңтайландыруға көмектеседі.